W przypadku obligacji mamy do czynienia z rozwiązaniami podatkowymi, które stanowią mieszankę rozwiązań znanych w przypadku lokat i inwestycji w akcje. Ustawodawca udostępnia jednak narzędzia służące do obniżenia opodatkowania.

Przy inwestycjach w obligacje naturalnym przychodem podatnika są wypłacone odsetki. Jeśli tylko obligacje znajdują się na rachunku maklerskim, obowiązek podatkowy pojawia się w dniu wypłaty odsetek i – w przypadku osób fizycznych - jest naliczany oraz odprowadzany przez dom maklerski prowadzący rachunek maklerski. Co przy tym najważniejsze – tak zapłacony podatek nie podlega odliczeniom, nawet jeśli podatnik zrealizował stratę podatkową z innych operacji instrumentami finansowymi, choćby był nimi zakup i sprzedaż lub wykup tych samych obligacji, od których otrzymał odsetki. W tym rozwiązaniu obligacje podobne są do lokat bankowych.

Która strona transakcji ma obowiązek uiszczenia podatku?

Obowiązek podatkowy spoczywa na tym inwestorze, który otrzymał odsetki wypłacone przez emitenta, czyli posiadał na swoim rachunku obligacje w dniu ustalenia praw do odsetek. Załóżmy jednak, że inwestor sprzedaje obligacje przed ustaleniem praw do odsetek. Przecież sprzedaje obligacje wraz z naliczonymi odsetkami, czyli cena sprzedaży zawiera także naliczone do dnia sprzedaży odsetki, zatem powinien zapłacić podatek od osiągniętego zysku. I faktycznie, ma on taki obowiązek z tym jednak, że jego dochód stanowi różnica między ceną nabycia obligacji i ceną sprzedaży powiększoną o naliczone odsetki. Podatek rozliczany jest w zeznaniu rocznym i w tym przypadku jego wartość może być obniżona stratami powstałymi przy okazji innych transakcji (np. na rynku akcji czy pochodnych) i kosztami prowizji maklerskich. Jeśli inwestor nie ma strat do odliczenia, podatek odprowadza w rozliczeniu rocznym. Korzysta na tym fiskus, pobierając podatek od odsetek dwa razy – raz od inwestora, który miał obligacje na rachunku w dniu ustalenia praw do odsetek, drugi raz od inwestora, który sprzedał obligacje, a wraz z nimi naliczone, ale jeszcze niewypłacone odsetki.

Wpływ systemu podatkowego na oprocentowanie

Taki system rozliczania podatków od odsetek powoduje, że w niektórych sytuacjach inwestorzy mimo atrakcyjnego oprocentowania obligacji mogą zanotować z transakcji realną stratę. Załóżmy, że odsetki od obligacji serii A w wysokości 10 proc. wypłacane są raz w roku. Inwestor kupił je po cenie nominalnej na dzień przed ustaleniem praw do odsetek (tj. wliczając okres T+2 stosowany do księgowania obligacji na rachunkach maklerskich). Okaże się wówczas, że obligacje pracowały na niego przez zaledwie jeden dzień, ale podatek musi zapłacić od odsetek naliczonych przez cały rok (podatek od zysków kapitałowych ustalony jest ryczałtowo na 19 proc. W tym wypadku podatek wyniósł więc 1,9 proc.). Do tego dochodzi jeszcze koszt prowizji maklerskiej i okazuje się, pozornie atrakcyjna oferta może przynieść stratę.

Z tego powodu często zdarza się, że obligacje na rynku wtórnym, w przypadku których zbliża się dzień ustalenia praw do odsetek, tanieją. W cenie obligacji inwestorzy starają się uwzględnić obowiązek podatkowy. Im bliżej jest do terminu wykupu obligacji, tym niższa bywa oferowana cena. Zdarza się, że nawet w przypadku bardzo cenionych firm ceny obligacji spadają poniżej nominału w miarę, jak zbliża się termin wypłaty odsetek i wykupu obligacji (ostatni okres odsetkowy kończy się wykupem papierów).

Natomiast jeśli ktoś kupi obligacje poniżej ceny nominalnej, a obligacje zostaną sprzedane po nominale, wówczas podatek naliczony jest od różnicy między ceną nabycia i ceną sprzedaży obligacji, ale rozliczany jest w rocznym zeznaniu podatkowym. Taki sam zysk do opodatkowania powstaje zresztą zawsze, jeśli obligacje uda się sprzedać powyżej ceny zakupu, a różnica przekracza koszty prowizji maklerskiej. Pod tym względem obligacje nie różnią się od akcji.

Czy możemy uchronić się przed zminiejszeniem zysku?

Na koniec warto wspomnieć o narzędziach służących do obniżenia wysokości podatku od dochodów kapitałowych udostępnionych przez ustawodawcę. Z tego podatku zwolnione są inwestycje dokonane w ramach Indywidualnych Kont Emerytalnych. Ktoś, kto otworzy IKE w formie rachunku maklerskiego, nie musi się przejmować podatkami od wypłaconych odsetek (ani od innych zysków kapitałowych), ponieważ nie zostaną one pobrane. Warunkiem jest jednak niewypłacanie pieniędzy z IKE przed osiągnięciem wieku emerytalnego oraz zasilenie IKE nowymi środkami przynajmniej w pięciu latach istnienia Konta (nie muszą to być kolejne lata).