Zabezpieczenia obligacji przedsiębiorstw podzielić można wg kilku kryteriów. Wśród nich występują zabezpieczenia rzeczowe i osobiste, udzielane przez emitenta i przez podmioty trzecie, a także alternatywne zabezpieczenia finansowe, ze względu na skomplikowaną konstrukcje prawną rzadko występujące w obrocie.

Na wstępie warto zastanowić się czym w ogóle jest tzw. zabezpieczenie obligacji i jak w rzeczywistości wpływa na bezpieczeństwo środków inwestorów.

Wobec braku definicji ustawowej, za zabezpieczenie obligacji można uważać dodatkowe źródło spłaty zobowiązań z tych papierów w przypadku utraty płynności przez emitenta albo określony składnik jego majątku przeznaczony tylko i wyłącznie na uregulowanie zobowiązań wobec obligatariuszy. W pierwszym przypadku może ono przybrać postać podmiotową (poręczenie osoby trzeciej) lub przedmiotową (hipoteka lub zastaw ustanowione przez podmiot trzeci na jego majątku). W drugim przypadku, dedykowane dla obligatariuszy i nie dostępne dla innych wierzycieli zabezpieczenie mogą stanowić należące do majątku emitenta ruchomości, nieruchomości lub papiery wartościowe.

Informacja o tym, czy obligacje są niezabezpieczone, zabezpieczone lub mają zostać zabezpieczone w przyszłości, znaleźć można przede wszystkim w warunkach emisji obligacji, dokumencie nierozerwalnie związanym z procesem emisyjnym.

Istnienie lub brak zabezpieczenia wpływa na ryzyko inwestycyjne a tym samym na wysokość oprocentowania obligacji. Papiery niezabezpieczone (teoretycznie bardziej ryzykowne) będą źródłem wyższych odsetek od tych zabezpieczonych.

Zabezpieczenia rzeczowe

Wśród klasycznych zabezpieczeń rzeczowych wskazać należy przede wszystkim hipotekę i zastaw rejestrowy, najczęściej stosowane zabezpieczenia na polskim rynku długu korporacyjnego. W przypadku obu sposobów na zapewnienie miękkiego lądowania inwestorom na wypadek kraksy emitenta ustawodawca przewidział instytucje administratora odpowiednio hipoteki (ustawa o obligacjach) oraz zastawu rejestrowego (ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów). Podmiot taki na mocy umowy z emitentem wykonuje uprawnienia wierzyciela hipotecznego, reprezentując w zakresie zabezpieczenia wszystkich uprawnionych z Obligacji.

Zabezpieczenie rzeczowe umożliwia obligatariuszom zaspokojenie się z jego przedmiotu tj. np. z nieruchomości obciążonych hipoteką lub z zastawionych linii produkcyjnych z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami właściciela. Tym samym w przypadku, gdy właścicielem przedmiotu zabezpieczenia jest emitent, obligatariusze mogą mieć pewność, że dany składnik majątku emitenta posłuży tylko uregulowaniu ich wierzytelności. Z kolei w sytuacji gdy właścicielem rzeczy jest podmiot trzeci, obligatariusze zyskują zupełnie nowe źródło spłaty przysługujących im kwot. Z kolei w przypadku ogłoszenia przez sąd upadłości emitenta na majątku, którego ustanowiono zabezpieczenie, przedmiot zabezpieczenia praw z obligacji tworzy osobną masę upadłości przeznaczoną na zaspokojenie praw obligatariuszy.

Zabezpieczenia osobiste

Plusem zabezpieczeń osobistych, a więc niezwiązanych z konkretną rzeczą czy prawem jest fakt, że udzielający zabezpieczenia odpowiada za wykonanie zobowiązania całym swoim majątkiem. Ma to szczególne znaczenie gdy zabezpieczenie tego typu zapewniane jest przez podmiot trzeci. Wśród zabezpieczeń osobistych warto wymienić poręczenie, weksel in blanco (może występować jako samoistne zabezpieczenie lub jako wzmocnienie zobowiązania poręczyciela) oraz przelew wierzytelności.

Wejście w życie nowej odsłony ustawy o obligacjach ułatwia tę ścieżkę zabezpieczania interesu inwestorów. Zgodnie z tą regulacją, w przypadku ustanowienia zabezpieczenia innego niż hipoteka lub zastaw rejestrowy emitent może, przed rozpoczęciem emisji obligacji, zawrzeć umowę z administratorem zabezpieczeń, który wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela z tytułu zabezpieczeń we własnym imieniu, lecz na rachunek obligatariuszy. Wprowadzenie tej instytucji pozwalają realnie zarządzać zabezpieczeniem, przechodzenie zabezpieczenia wraz z przejściem własności obligacji i eliminując ryzyka prawne związane z powierzeniem roli administratora zabezpieczeń bez oparcia ustawowego.

Zabezpieczenia finansowe

Jako trzecią kategorię mechanizmów mogących służyć do zabezpieczenia roszczeń z obligacji wyszczególnić można tzw. zabezpieczenia finansowe w postaci blokady na rachunku papierów wartościowych oraz zastawu finansowego. Po otrzymaniu umowy o ustanowienie blokady finansowej firma inwestycyjna dokonuje na rachunku dłużnika blokady określonych instrumentów finansowych. Dłużnik udziela nieodwołalnego pełnomocnictwa dla osoby uprawnionej z tytułu blokady do sprzedaży zablokowanych instrumentów finansowych i zaspokojenia się z uzyskanych w ten sposób środków pieniężnych.

Zastaw finansowy regulowany ustawą o niektórych zabezpieczeniach finansowych stanowi swoistą odmianę zastawu kodeksowego na prawach. W razie wystąpienia podstawy realizacji zabezpieczenia zastawnik może zaspokoić się przez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia, potrącenie lub kompensatę jego wartości z zabezpieczoną wierzytelnością finansową albo, jeżeli umowa o ustanowienie zabezpieczenia finansowego tak stanowi, przez przejęcie przedmiotu zabezpieczenia.

Od 1 lipca, obok rodzajów zabezpieczeń można mówić o rodzajach zabezpieczonych obligacji. Zgodnie z nową ustawą warunki emisji mogą wskazywać czy zabezpieczenie wierzytelności wynikających z obligacji jest już ustanowione czy też emitent zobowiązuje się do ustanowienia takiego zabezpieczenia lub dodatkowego zabezpieczenia w przyszłości.

 

Radosław Krzyżak
Dyrektor Departamentu Prawnego
Dom Maklerski Michael/Ström